door Peter Donk
SLIEDRECHT / HARDINXVELD-GIESSENDAM – Anja van der Starre uit Sliedrecht bericht na zo’n twintig jaar een ‘grote stap terug doen’ als ‘Merwedegijzelaars-vrijwilliger’. Dat schrijft ze maandag 30 december 2024 in een eindejaarsgroet, die ze al vele jaren aan relaties stuurt. Daarin spreekt ze ook van ‘intensieve jaren’. Het jaar 2024 was voor haar een ‘intens en bijzonder jaar’.
Van der Starre was de grote kracht achter de digitale monument (website) rond de Merwedegijzelaars en werkte in 2019 mee aan een NOS-documentaire rond de Merwedegijzelaars. Hier bij het monument van de Merwedegijzelaars aan de Rivierdijk leggen Havo-scholieren van de Calvijn bloemen bij de plaquette. (Archieffoto Peter Donk / HG24)
In de zomer van 2005 begon haar persoonlijke zoektocht naar oorzaak, aanleiding en gevolgen van de Merwederazzia: de vergeldingsrazzia van 16 mei 1944 waarbij honderden vooral jonge mannen werden opgepakt. “Onder hen mijn toen 19-jarige vader Bas. Mijn duik in de geschiedenis kwam voort uit een verlangen te begrijpen hoe het oorlogsverhaal van mijn (inmiddels overleden) vader had doorgewerkt in zijn leven en dat van zijn gezin. Hoe weinig wist ik toen, laat staan dat ik een idee had van waar het allemaal toe zou leiden”, schrijft Van der Starre.
Helingsproces
Dat er zo weinig bekend was over deze zeer zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Alblasserwaard motiveerde haar meteen in 2005 een digitaal monument te maken: Merwedegijzelaars.nl. Van der Starre: “Een monument om de mannen te eren en te gedenken. En hoe! De publiciteit rondom het digitaal monument had veel oud-gijzelaars – destijds 80-plussers – aan het denken gezet. De behoefte om op deze leeftijd toch een keer aan iemand te vertellen wat hen was overkomen op die 16e mei 1944 bleek groot. Dat ik als intrinsiek gemotiveerde dochter van een van de andere gijzelaars tijd en aandacht aan hen gaf, zal zeker meegespeeld hebben in hun besluit mij hun verhaal toe te willen vertrouwen. Nadat ik de verhalen had opgetekend en het de familie ter goedkeuring had voorgelegd, plaatste ik ze op het digitaal monument zodat ook anderen er kennis van zouden kunnen nemen. Het leidde niet zelden tot (h)erkenning en belangrijker nog: het bracht in vele families iets teweeg in het helingsproces. Sporen van (ongezien) oorlogsleed kunnen immers lang nadenderen.”
Veel bereikt
Vele namen, foto’s en verhalen zijn veilig gesteld op het digitaal monument, dat in 2016 als cultureel erfgoed is aangemerkt. Ook verscheen er in 2010 een boekje, in 2018 gevolgd door het jeugdboek Helsluis van auteur Judith Brinkman. “Ik gaf vele presentaties en in 2019 benaderde de NOS me voor het maken van een documentaire. Dit alles bleek de opmaat naar een heus monument, dat er sinds 2020 ook eindelijk is. Een prachtig drieluik, ontworpen door beeldhouwer Richard van der Koppel”, schrijft Van der Starre. De beelden zijn te vinden in de drie betrokken plaatsen, te weten Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam en Werkendam. Van der Starre zegt dat veel is bereikt: “De Sliedrechtse schooljeugd heeft het monument in 2023 geadopteerd en sindsdien wordt er ieder jaar op 16 mei door een andere basisschool een herdenking gehouden (dit jaar was dat CBS Oranje Nassau). In Hardinxveld-Giessendam houden derdejaarsleerlingen van Calvijn ieder jaar rond 16 mei een herdenking bij de Merwedegijzelaarsplaquette, waarvan ze sinds 2018 adoptant zijn. Daarnaast zijn er in Sliedrecht inmiddels negen (van de elf) Struikelstenen voor omgekomen gijzelaars gelegd.”
Meer los laten
Anja van der Starre noemt het jaar 2024 voor haar een intens en bijzonder jaar. Haar moeder Leny (92) overleed half oktober. “Enerzijds een jaar waarin de sporen van het oorlogsleed van mijn vader zich na lange tijd opnieuw in mijn eigen leven manifesteerden. De titel van de presentatie die ik op 14 mei jl. in museum De Koperen Knop in Hardinxveld-Giessendam gaf, is wat dat betreft veelzeggend: Merwederazzia, 80 jaar leven met de oorlog. 80 jaar oorlogsleed, dat onbewust is doorgegeven in de opvoeding en kan leiden tot ongemak in brede zin. Net als 20 jaar geleden heb ik ervoor gekozen e.e.a. aan te kijken om zo stappen te kunnen zetten om met innerlijke rust en nieuwe kracht weer verder te gaan. Eén van de stappen die bij dit proces horen, is het doorhakken van de voor mij lastige knoop de Merwedegijzelaars meer los te gaan laten. Lastig omdat ik me lang schatplichtig heb gevoeld. Maar met wat er bereikt is, staat de geschiedenis nu blijvend op de kaart dus is het goed zo”, aldus Van der Starre terugkijken, “De zoektocht heeft me veel gebracht, maar was soms ook heftig en eenzaam. De support die ik van velen heb mogen ontvangen, heeft het vuurtje ook op de moeilijke momenten brandend gehouden. De Merwedegijzelaars blijven belangrijk voor me, al is dat vanaf nu op de waakvlam. Het digitaal monument blijft uiteraard in de lucht en zal indien nodig worden bijgewerkt. Voor de toekomst sluit ik niets uit, maar mijn focus zal vanaf nu uitgaan naar andere dingen.”